mers salgını ne demek?

Orta Doğu solunum sendromu (MERS) koronavirüsü salgını, başta Orta Doğu olmak üzere 2012'den bu yana birçok ülkeyi etkiledi. Orta Doğu solunum sendromuna neden olan virüs, ilk olarak 6 Haziran 2012'de Suudi Arabistan'ın Cidde kentinden bir hastada tanımlanan yeni bir koronavirüstür.

2021 itibarıyla 2.500'den fazla virüs vakası ve 900'den fazla ölümle birlikte 24 ülkede sporadik vakalar, küçük kümeler ve büyük salgınlar bildirilmiştir.

Koronavirüs

İnsan koronavirüsleri ile enfeksiyonların çoğu hafif seyreder ve soğuk algınlığı ile ilişkilidir. İnsanları enfekte ettiği bilinen yedi koronavirüs, alfa ve beta cinslerindedir. Hem MERS-CoV hem de SARS-CoV (şiddetli akut solunum sendromu) betakoronavirüslerdir.¹²

Potansiyel salgınların küresel sürveyansı ve hazırlık, SARS salgınından bu yana iyileşmiştir ve bu nedenle MERS yakından izlenmektedir.^{3 4}

MERS-CoV ile ilgili Uluslararası Sağlık Tüzüğü Acil Durum Komitesi Dördüncü Toplantısı 4 Aralık 2013 tarihinde yapılmıştır. Komite , Uluslararası Önemi Haiz Halk Sağlığı Acil Durumunun (PHEIC) koşullarının henüz karşılanmadığına karar vermiştir.⁵

Epidemiyoloji

Kasım 2012'de Mısırlı virolog Dr. Ali Mohamed Zak, Hollanda'nın Rotterdam kentindeki Erasmus Tıp Merkezi'nde (EMC) önde gelen bir koronavirüs araştırmacısı olan virolog Ron Fouchier'e Suudi Arabistan'daki ilk teyit edilmiş vakadan bir virüs örneği gönderdi.⁶ Laboratuvarda kanıtlanmış ikinci vaka Londra'daydı ve Birleşik Krallık Sağlık Koruma Ajansı (HPA) tarafından doğrulandı.⁷ HPA, virüsü London1_novel CoV 2012 olarak adlandırdı.

8 Kasım 2012'de New England Journal of Medicine'de yayınlanan bir makalede, Dr. Zaki ve Erasmus Tıp Merkezi'nden ortak yazarlar, bilimsel bir isim olan İnsan Coronavirüs-Erasmus Tıp Merkezi (HCoV-EMC) ismini kullandılar ve bu isim daha sonra bilimsel literatürde kullanıldı.⁸ Makalede, endemik olduğu bilinen dört solunum yolu insan koronavirüsünü (HCoV): 229E, OC43, NL63 ve HKU1 olarak sundular.⁹

Mayıs 2013'te, Uluslararası Virüs Taksonomisi Komitesi'nin Koronavirüs Çalışma Grubu, resmi ad olarak Orta Doğu Solunum Sendromu Coronavirüsü'nü (MERS-CoV) kabul etti.¹⁰ Dünya Sağlık Örgütü tarafından "tekdüzelik sağlamak ve hastalık hakkında iletişimi kolaylaştırmak" için bu isim kabul edildi

Mayıs 2013 itibarıyla, ölen 22 kişiden 10'u ve bildirilen 44 vakadan 22'si Suudi Arabistan'daydı ve %80'den fazlası erkekti.¹¹ Bu cinsiyet eşitsizliğinin, Suudi Arabistan'daki çoğu kadının ağzını ve burnunu kapatan ve virüse maruz kalma şanslarını azaltan peçe takmasından kaynaklandığı düşünülüyor.¹² 19 Haziran 2013'e kadar MERS, Ürdün, Katar, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Tunus, Almanya, Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya'da ¹³ bildirilen vakalarla en az 60 kişiyi enfekte etmiş, 38 kişinin ölümüne neden olmuştu.¹⁴ Suudi yetkililer, dünyanın dört bir yanından milyonlarca Müslümanın Mekke ve Medine'ye hac ziyareti sırasında virüse maruz kalacağından büyük endişe duyduklarını dile getirdiler.¹⁵

Mayıs 2014'te DSÖ, küresel MERS vakalarının arttığı için durumu izlediğini, ancak durumun henüz bir sağlık acil durumu teşkil etmediğini söyledi. 3 Haziran 2014'te Suudi Arabistan, hastalığı daha iyi anlama çabasının bir parçası olarak verileri yeniden inceledikten sonra ülkenin bugüne kadarki toplam MERS vakasını 688 vakaya revize etti. MERS'ten toplam 282 kişi hayatını kaybetmişti. Rakamlar 113 vaka ve 92 ölümden oluşan bir sıçramayı gösteriyordu. Tıbbi danışma konseyi başkanı Tarık Madani'ye göre, bildirilen vakalardaki artışa rağmen, yeni vakaların sayısı düşüşteydi. Bu süreçte Suudi sağlık bakan yardımcısı görevden alındı.¹⁶

4 Haziran 2014'te The New England Journal of Medicine'de yayınlanan bir araştırma, virüsün deveden insana bulaşmasının mümkün olduğunu gösterdi. Kasım 2013'te bir adam hasta bir deve ile temas ettikten sonra MERS'e yakalandı. Virüsten ölen adamdan alınan viral örnekler ve hasta hayvandan alınan örnekler neredeyse aynıydı. Bu, adamın virüsü deveden kaptığına dair çok güçlü bir kanıt sağladı.¹⁷ Haziran 2015 itibarıyla, 1.227 doğrulanmış insan MERS vakası vardı ve 449 ölümle (%37 ölüm oranı) sonuçlanmıştı.¹⁸

Bildirilen vakalar

Afrika

Tunus

20 Mayıs 2013'te yeni koronavirüs Tunus'a ulaştı ve bir kişiyi öldürdü ve bu kişinin iki akrabasını enfekte etti. Tunus, Ürdün, Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Krallık, Fransa, Almanya ve Birleşik Arap Emirlikleri'nden sonra MERS-CoV'den etkilenen sekizinci ülke oldu.¹⁹

Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) yayınına göre, Nisan 2014'te Tunus'ta 1 ölümlü toplam 3 vaka vardı.

Cezayir

Cezayir 2 vaka ve 1 ölüm yaşadı.

Mısır

Mısır'da bir vaka meydana geldi.

Asya

Güney Kore

Mayıs 2015'te, Güney Kore'deki ilk vaka, birkaç Orta Doğu ülkesini ziyaret eden bir erkekte doğrulandı. Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre 16 Haziran 2015 itibarıyla, 18 ölüm dahil olmak üzere toplam 150 vaka olmuştu.²⁰ 29 Haziran 2015 itibarıyla, Güney Kore'de 32 kişi bu salgından öldü ve 182 teyit edilmiş enfeksiyon vakası oldu.²¹ En az 3800 kişi karantinaya alındı.²²

Malezya

16 Nisan 2014'te Malezya, MERS-COV ile ilgili ilk ölümünü bildirdi.²³ Söz konusu kişi, 15-28 Mart 2014 tarihleri arasında 18 kişilik bir hac grubuyla Suudi Arabistan'ın Cidde kentine seyahat eden 54 yaşında bir erkekti. 4 Nisan'da hastalandı ve 7 Nisan'da Johor'daki bir kliniğe başvurdu. 9 Nisan'da hastaneye kaldırıldı ve 13 Nisan'da öldü.²⁴

Endonezya

11 Mayıs 2014'te Medan'da iki kişiye MERS-Cov bulaştığından şüphelenildi.²⁵

Filipinler

16 Nisan 2014'te Birleşik Arap Emirlikleri, El Ayn 'dan dönen Denizaşırı Filipinli bir İşçi (OFW), Ninoy Aquino Uluslararası Havalimanı'nda MERS-CoV testi pozitif bulundu. Birleşik Arap Emirlikleri'nde (BAE) virüs için test edilmiş ancak hemen Manila'ya gitmişti. BAE'den doktorlar daha sonra Filipinler Sağlık Bakanlığı (DOH) ile iletişime geçerek hastanın durumunu teyit etti. BAE'de hemşire olarak çalışan kişi, söz konusu ülkede yakın zamanda ölen Filipinli bir sağlık görevlisi ile temas kurmuştu. Kendisini havaalanında getiren dört aile üyesiyle birlikte karantinaya alındı.²⁶²⁷ DOH, 19 Nisan'daki bir basın açıklamasında, BAE doktorlarının MERS-CoV için pozitif bulduğu kişinin, Tropikal Tıp Araştırma Enstitüsü (RITM) tarafından yapılan bir sonraki testte virüs için negatif bulunduğunu duyurdu. Testle ilgili daha fazla açıklama yapan Sekreter Enrique Ona, "BAE'de bildirilen test tarihinden itibaren on gün geçtiğinden, görev gücümüz hemen onunla temasa geçti ve üzerinde bir test yapmaya karar verdi ve neyse ki, Tropikal Tıp Araştırma Enstitüsümüzün bulguları negatif çıktı." ²⁸ Aynı basın açıklamasında DOH, Etihad Airways Flight 424'ün (Hastanın Abu Dabi, BAE'den Manila'ya yaptığı uçuş) diğer 414 yolcunun da test edilmeleri için takip ettiklerini duyurdu.²⁹³⁰

11 Şubat 2015'te Suudi Arabistan'dan gelen 32 yaşındaki Filipinli ve 1 aylık hamile bir hemşire, ülkenin ilk MERS-CoV vakasıydı. DOH, virüs testinin pozitif çıkmasının ardından vakayı doğruladı.³¹ Hastanın ilk kabul edildiği tesis olan San Pedro, Laguna'daki Evangelista Tıp Hastanesi, DOH tarafından on dört gün süreyle geçici olarak kapatıldı. 17 Şubat 2015 tarihinde söz konusu hemşireye maruz kalan veya temasta bulunan herkesin virüs testi negatif çıktı.³² 6 Mart 2015'te Dışişleri Bakanlığı, Suudi Arabistan'daki üç Filipinli kadın sağlık çalışanının MERS-CoV ile enfekte olduğunu doğruladı.³³

Suudi Arabistan

Daha önce bilinmeyen bir koronavirüsün bilinen ilk vakası, 20 Haziran 2012'de Cidde'de böbrek yetmezliğinden ölen, akut pnömonisi olan 60 yaşındaki Suudi Arabistanlı bir erkekte tespit edildi ³⁴³⁵³⁶ 12 Mayıs 2013 itibarıyla, Suudi Arabistan'ın el-Ahsa bölgesinde iki ölüm daha rapor edildi. En son enfeksiyon kümesinde, 15 vaka doğrulandı ve bu hastalardan dokuzu öldü.³⁷ Ölen 22 kişiden 10'u ve bildirilen 44 vakadan 22'si Suudi Arabistan'daydı.³⁸ Bu süre zarfında, başka bir Suudi vatandaşında klinik bulgu bulunmayan doğrulanmamış bir vaka da rapor edildi. 22 Eylül 2012'de Suudi Sağlık Bakanlığı hastalığı "nadir bir koronavirüs modeli" olarak adlandırdı.

21 Şubat 2013 tarihinde DSÖ, laboratuvarca doğrulanmış 13 vaka olduğunu, Suudi Arabistan'dan 6 vaka (4 ölümlü), Ürdün'den 2 vaka (her ikisi de ölümlü), Katar'dan 2 vaka ve İngiltere'den 3 vaka olduğunu belirtmiştir.³⁹

Mart 2013'te Suudi Arabistan Sağlık Bakanlığı 39 yaşındaki bir erkeğin ölümünü, 15. vakayı ve 9. ölümü DSÖ'ye bildirdi.⁴⁰ 2 Mayıs 2013'te Suudi Sağlık Bakanlığı, doğrulanmış SARS benzeri virüs vakalarıyla beş kişinin öldüğünü ve diğer iki kişinin durumunun kritik olduğunu duyurdu.⁴¹ Verilerin elde edilmesindeki gecikmeler ve temel bilgilerin (cinsiyet, yaş, diğer tıbbi durumlar ve sigara içme durumu dahil olmak üzere) eksikliği DSÖ'nün çok sayıda toplantısında not edildi ve kınandı. Dünya Sağlık Örgütü genel müdürü Dr. Chan, dünya sağlık bakanlarının yıllık toplantısında bu virüsün artık "en büyük endişesi" olduğunu söyledi.⁴²

28 Mayıs 2013'te Suudi Sağlık Bakanlığı beş MERS-CoV vakası daha bildirdi. Vakalar "Doğu Bölgesi'ndeki vatandaşlar arasında 73 ila 85 yaş arasında kaydedildi, ancak hepsinin kronik hastalıkları var." denildi. Bu duyuruyla birlikte resmi olmayan küresel vaka sayısı 49'a ulaşırken, CDC'ye göre ölü sayısı 24'e yükseldi.⁴³ 26 Haziran itibarıyla krallıkta 34 ölüm kaydedildi.⁴⁴

1 Ağustos 2013'te Dünya Sağlık Örgütü, Suudi Arabistan'da, ikisi sağlık çalışanı olan, tamamı kadınlardan oluşan üç yeni MERS-CoV vakası duyurdu. "Üç yeni vakayla birlikte Suudi Arabistan'ın yayınladığı MERS vaka sayısı 39 ölümle 74 vakaya yükseldi. Vakalar DSÖ'nün MERS sayısını 94 vaka ve 46 ölüme çıkarttı." ⁴⁵

31 Ekim 2013'te DSÖ, Suudi Arabistan'daki üç hastanın MERS'den öldüğünü duyurdu.⁴⁶ Hastalar bir kadın ve iki erkekti ve "hepsi altta yatan tıbbi koşullara sahipti, ancak hepsi hastalanmadan önce hayvanlarla temas etmediğini bildirdi".⁴⁷

23 Nisan 2014'ün başlarında, Sağlık Bakanlığı tarafından ilk Mekke vakası dahil olmak üzere 11 yeni vaka rapor edildi.⁴⁸ Aynı gün 13 vaka daha rapor edildi. Rapor edilen ek vakalarla birlikte ülkede 83 ölümle toplam 285 vaka vardı.⁴⁹

Riyad'daki hastane bağlantılı bir salgın, 18 Ağustos 2015 itibarıyla Suudi Arabistan'daki toplam vaka sayısını 1.115 vakaya ve 480 ölüme çıkardı.⁵⁰ Mayıs 2015'ten bu yana vakaların büyük çoğunluğu büyük bir ulusal koruma hastanesi olan Kral Abdülaziz Tıp Şehri'nde meydana geldi. 

Hac

MERS virüsü korkusu nedeniyle 2013 yılında hacca katılım bir önceki yıla göre daha düşüktü.⁵¹⁵² Suudi hükümeti, "yaşlı ve kronik hastalığı olan Müslümanlardan bu yıl hacdan kaçınmalarını" istedi ve "hac yapmasına" izin verilen insan sayısını kısıtladı.⁵³⁵⁴

Suudi Sağlık Bakanı Abdullah Al-Rabia, MERS'in "yetkililerin şimdiye kadar hacılar arasında herhangi bir vaka tespit etmediğini" söyledi.⁵⁵ Ancak İspanya hükümeti, Kasım 2013'te İspanya'da son zamanlarda İslami hac için Suudi Arabistan'a seyahat eden bir kadının hastalığa yakalandığını bildirdi. ⁵⁶

Ürdün

Nisan 2012'de altı hastane çalışanına nedeni bilinmeyen akut solunum yetmezliği teşhisi kondu. Altı kişiden ikisi öldü. Tüm vakalar Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi'ne (ECDC) bildirildi. Eylül ayında yeni bir CoV suşu tespit edildikten sonra hastane çalışanlarının geriye dönük analizi yapıldı. Epidemiyologlar Ürdün vakalarını keşfetti. Altısı için de saklanan laboratuvar numuneleri kullanılarak, ölen iki hastadan alınan numunelerin nCoV için pozitif olduğu bulundu.⁵⁷⁵⁸

Umman

31 Ekim 2013'te Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Umman'da bir kişide MERS olduğunu doğruladı.⁵⁹ DSÖ, 26 Ekim 2013'te "Umman'daki hastanın Al Dahkliya bölgesinden hastalanan 68 yaşında bir erkek olduğunu" söyledi.⁶⁰

Birleşik Arap Emirlikleri

14 Nisan 2014'te Birleşik Arap Emirlikleri'nde bir Filipinli sağlık görevlisi öldü, altı kişiye virüs bulaştığı bildirildi.⁶¹⁶² 17 Nisan'da BAE Sağlık Bakanlığı, 16 Nisan'da Filipinler'e seyahat eden Filipinli sağlık çalışanı da dahil olmak üzere başka bir ölüm ve dört ek vaka bildirdi.⁶³

21 Nisan 2014'te BAE Sağlık Bakanlığı 9 vaka daha bildirdi.⁶⁴

İran

İran Sağlık ve Tıp Eğitimi Bakanlığı, iki kadına MERS ⁶⁵ teşhisi konduğunu ve 29 Mayıs 2014'te Kerman şehrinde kadınlardan birinin hastalıktan öldüğünü bildirdi. İran Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele Merkezi Başkanı Dr. Mohammad Mehdi Gooya'ya göre, hastaya yüksek tansiyon teşhisi konmuştu ve bağışıklık sistemi bu nedenle hastalığı savuşturacak kadar güçlü değildi.⁶⁶ İkinci hastanın durumunun iyi olduğu öğrenildi.⁶⁷

Dört gün sonra, 4 Haziran 2014'te Sağlık Bakanlığı, ölen hastayla temasa geçen biri doktor ve hemşire olmak üzere 3 kişinin daha hastalığa yakalandığından şüphelenildiğini bildirdi. Kurbanın damadının da enfekte olduğu bildirildi. Dr. Gooya'ya göre, şüpheli 3 hastadan 1'inde enfeksiyon doğrulandı ve diğer iki hastanın durumunu belirlemek için daha fazla test yapıldığı belirtildi.⁶⁸

Avrupa

Hollanda

13 Mayıs 2014'te ilk vaka doğrulandı. 15 Mayıs'ta ikinci vakanın MERS-CoV testi pozitif çıktı.

Fransa

7 Mayıs 2013'te, Fransa'nın Nord bölümünde, daha önce Birleşik Arap Emirlikleri'nin Dubai kentine seyahat etmiş bir erkekte hastalık doğrulandı.⁶⁹

12 Mayıs 2013 tarihinde, bir insandan insana bulaşma vakasında daha önce ilk hasta ile aynı odada yatan bir adamın Fransa Sosyal İşler ve Sağlık Bakanlığı tarafından doğrulandığı tespit edilmiştir.⁷⁰

Fransa, Mayıs 2013'ün sonlarına doğru MERS'ten ilk ölümünü bildirdi.⁷¹ 28 Mayıs 2013'te Associated Press'in bir raporu bir Fransız hastanın SARS ile ilgili yeni koronavirüsten öldüğünü söyledi.⁷² Enfekte olanların yüzde ellisi öldü.⁷³

Yunanistan

20 Nisan 2014'te Yunanistan ilk MERS-CoV vakasını bildirdi. Enfekte olan kişi 17 Nisan'da Suudi Arabistan'dan Yunanistan'a dönen 69 yaşında bir Yunan erkekti. Enfekte kişiyle yakın temasta bulunan kişiler tespit edilerek takibe alındı.⁷⁴⁷⁵

İtalya

31 Mayıs 2013'te İtalyan sağlık bakanlığı Ürdün'e seyahat eden 45 yaşındaki bir erkekte ilk MERS-CoV vakasını duyurdu. Toskana'daki bir hastanede tedavi gören hastanın hayati tehlikesinin bulunmadığı bildirildi.⁷⁶⁷⁷

İspanya

1 Kasım 2013'te yakın zamanda Hac için Suudi Arabistan'a seyahat eden bir kadın hastalığa yakalandı. Durumunun stabil olduğu belirtildi ve Dünya Sağlık Örgütü'nden araştırmacılar kimlerle temas kurduğunu araştırmaya başladılar.⁷⁸

Birleşik Krallık

Nisan 2014 itibarıyla, Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi, Birleşik Krallık'ta 3'ü ölüm olmak üzere toplam 4 vaka bildirmiştir.

Kuzey Amerika

Amerika Birleşik Devletleri

2 Mayıs 2014'te Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol Merkezleri (CDC), Amerika Birleşik Devletleri'nde Indiana'da ilk MERS-CoV teşhisini doğruladı. Teşhis edilen hasta bir hafta önce Suudi Arabistan'da bulunan ve iyi durumda olduğu bildirilen bir sağlık çalışanıydı.⁷⁹⁸⁰ Başka bir vaka, Orlando bölgesinden Floridalı bir erkekte bildirildi ve üçüncü bir vaka Illinoisli yine bir erkekte bildirildi. İkinci vaka, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki ilk insandan insana bulaşmaydı.⁸¹ 28 Mayıs 2014'te CDC, virüs için pozitif bulunan üçüncü kişinin enfekte olmadığını açıkladı. Duyuru, CDC tarafından kişiye virüs bulaşmadığını gösteren bir başka laboratuvar analizinden sonra geldi.⁸²

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Coronavirüs enfeksiyonları - Global Alert and Response (GAR) bilgileri - Dünya Sağlık Örgütü
• Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) bilgileri – Hastalık Kontrol Merkezi
• MERS CoronaMap - MERS vakalarının gerçek zamanlı takibi

Orijinal kaynak: mers salgını. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩
3. ↩

4. As noted in the article published in The Economist on 20 April 2013, ProMED is an online reporting programme at the International Society for Infectious Diseases, part of improved surveillance systems that "use a range of sources to provide quick information on emerging threats" that were not available at the time of the SARS outbreak (in 2003), H5N1 bird flu (in 2005) and H1N1 swine flu (in 2009). ↩

5. ↩
6. ↩
7. ↩

8. <cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZakiVan_BoheemenBestebroerOsterhaus2012">Zaki, Ali M; Van Boheemen, Sander; Bestebroer, Theo M; Osterhaus, Albert D.M.E; Fouchier, Ron A.M (2012). "Isolation of a Novel Coronavirus from a Man with Pneumonia in Saudi Arabia". New England Journal of Medicine. 367 (19): 1814–1820. doi:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">10.1056/NEJMoa1211721</span>. PMID [//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23075143 23075143].</cite> ↩

9. ↩
10. ↩
11. ↩
12. ↩
13. ↩
14. ↩
15. ↩
16. ↩
17. ↩
18. ↩
19. ↩
20. ↩
21. ↩

22. (Article published in Eastern Daylight Time) ↩

23. ↩
24. ↩
25. ↩
26. ↩
27. ↩
28. ↩
29. ↩
30. ↩
31. ↩
32. ↩
33. ↩

34. <cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZakiVan_BoheemenBestebroerOsterhaus2012">Zaki, Ali M; Van Boheemen, Sander; Bestebroer, Theo M; Osterhaus, Albert D.M.E; Fouchier, Ron A.M (2012). "Isolation of a Novel Coronavirus from a Man with Pneumonia in Saudi Arabia". New England Journal of Medicine. 367 (19): 1814–1820. doi:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">10.1056/NEJMoa1211721</span>. PMID [//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23075143 23075143].</cite> ↩

35. ↩
36. ↩
37. ↩

38. <cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">"WHO urges information sharing over novel coronavirus". BBC News. 23 May 2013.</cite> ↩

39. ↩
40. ↩
41. ↩
42. ↩
43. ↩

44. <cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFGarrett,_L.Builder,_M.2013">Garrett, L.; Builder, M. (28 June 2013). "The Middle East Plague Goes Global". Foreign Policy<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 June</span> 2013</span>.</cite> ↩

45. ↩
46. ↩
47. ↩
48. ↩
49. ↩
50. ↩
51. ↩
52. ↩
53. ↩
54. ↩

55. <cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">"Two million Muslim pilgrims begin annual hajj". Agence France-Presse. 13 October

    2013. Archived from the original on 18 October 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 October</span> 2013</span>.</cite>
    ↩
56. ↩
57. ↩
58. ↩

59. <cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKate_Kelland2013">Kate Kelland (31 October 2013). "WHO confirms four more cases of Middle East virus". Reuters<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">31 October</span> 2013</span>.</cite> ↩

60. ↩

61. <cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">"Filipino Positive for MERS Virus Home From UAE". ABC News. 16 April 2014<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">17 April</span> 2014</span>.</cite> ↩

62. ↩

63. <cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">"Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) – April 17 update". World Health Organization. 17 April 2014<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 April</span> 2014</span>.</cite> ↩

64. ↩
65. ↩
66. ↩
67. ↩
68. ↩
69. ↩
70. ↩
71. ↩
72. ↩
73. ↩
74. ↩
75. ↩
76. ↩
77. ↩

78. <cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBranswell,_Helen2013">Branswell, Helen (7 November 2013). "Spain reports its first MERS case; woman travelled to Saudi Arabia for Hajj". The Vancouver Sun<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">12 November</span> 2013</span>.</cite> ↩

79. ↩
80. ↩
81. ↩
82. ↩

Kategoriler